در نشست دین پژوهان کشور بررسی شد:

بیداری اسلامی، فرصت ها و چالش و آسیب ها از منظر سیدجمال الدین اسدآبادی با سخنرانی استاد محمدجواد صاحبی برگزار گردید. محمدجواد صاحبی؛

سیدجمال الدین اسدآبادی فرزند حوزه است، یکی از ویژگی‌های سید جمال آشنایی دقیق، علمی و بدون تعصب با جهان اسلام، جغرافیای آن و سرزمین‌های اسلامی است؛ امروز کسانی هستند که محیط فعالیت‌های آنها فقط شهرشان است و با مشکلات خارج از محیط خود آشنا نیستند، برخی حتی از درون بیت خودشان هم آگاهی درستی ندارند.

به گزارش خبرگزاری رسا، نشست علمی «‌بیداری اسلامی ‌فرصت‌ها چالش‌ها و آسیب‌ها از منظر سید جمال الدین اسدآبادی» شامگاه هجدهم اسفندماه از سوی دبیرخانه دین پژوهان کشور برگزار شد.

در این نشست علمی ‌محمدجواد صاحبی، موسس مجله کیهان اندیشه با اشاره به این که تاکنون سخنرانی‌ها و کتاب‌های زیادی درباره سید جمال الدین اسد آبادی منتشر شده ولی هنوز موارد ابهام فراوانی درباره این شخصیت جهان اسلام وجود دارد گفت: هنوز شناخت دقیق و شفافی از سید جمال ارائه نشده است و بسیاری از بزرگان ما بیشتر نظراتشان را از گزارش‌های مخالفان سید جمال گرفته‌اند برای همین گاهی چهره‌ای مخدوش از این اندیشمند ارائه شده است.

وی با انتقاد از کسانی که برای تحقیق درباره سید جمال به نوشته‌های مغرضان و دشمنان وی استناد می‌کنند اظهار داشت: با وجود همه اختلافات درباره سیدجمال، روایات محکم و متقنی وجود دارد مثل اسنادی که با دستخط سید منتشر شده که با وجود این اسناد نباید در بسیاری از موارد اختلافی باشد.

سید جمال الدین اسد آبادی فرزند حوزه است
صاحبی، سیدجمال الدین اسد آبادی را فرزند حوزه علمیه معرفی کرد و بیان داشت: اگر درباره موطن و محل تولد سید اختلاف باشد اما درباره تحصیلات او گزارشاتی داریم که یا اختلافی در آن نیست یا اگر اختلافی هست اندک است. سید جمال در ایران و در شهرهای قزوین و تهران و بروجرد درس خوانده و سپس به نجف رفته است از این رو در این که وی در ایران درس خوانده شکی نیست.

وی ادامه داد: سید جمال الدین در نجف 4 سال در درس شیخ انصاری شرکت کرده و از عارف واصل میرزا حسینقلی همدانی استفاده کرده است. همه شاگردان میرزا حسینقلی همدانی وی از مشایخ عرفان در دوره اخیر هستند مثل میرزا جواد آقا ملکی تبریزی، مرحوم بهاری و سید احمد کربلایی. علامه طباطبایی می‌گوید از زمانی که دانستم سید جمال الدین در محضر میرزا حسینقلی همدانی بوده نگاه من به او تغییر کرده است.

صاحبی با اشاره به این که مکتب عرفان عملی میرزا حسینقلی همدانی بر تربیت اخلاقی تاکید دارد و عاری از اصطلاحات پیچیده فلسفی است گفت: سید جمال در این مکتب تربیت شده برای همین یکی از دغدغه‌های او مسائل اخلاقی و معنوی است که متاسفانه کمتر به آن پرداخته شده است. حتی در کتاب عروه الوثقی که از آثار سید است نکات اخلاقی فراوانی وجود دارد که نظر برخی محققان را به خود جلب کرده است.

ویژگی سید جمال در آشنایی با جهان اسلام است
وی یکی از ویژگی‌های سید جمال را آشنایی با جهان اسلام و جغرافیای آن و سرزمین‌های اسلامی ‌دانست و اظهار داشت: امروز کسانی هستند که محیط فعالیت‌های آنها فقط شهرشان است و با مشکلات خارج از محیط خود آشنا نیستند برخی حتی از درون بیت خودشان آگاهی درستی ندارند. این که کسی از همه پهنه اسلام آگاهی داشته باشد بسیار مهم است.

موسس کیهان اندیشه بیان داشت: شناخت سید از جهان اسلام یک شناخت علمی‌ بود. نقل است که همیشه یک کره جغرافیایی در اتاقش بود و در موقع بیکاری در آن دقیق می‌شد و حتی برای بررسی وضعیت کشورهای اسلامی ‌به کشورهای زیادی از جمله هند، مصر، عراق و افغانستان و سایر بلاد سفر کرد و با دردها و مشکلات جهان اسلام از نزدیک آشنا شد و این چیز کمی‌نیست.
وی ادامه داد: در این روزگار که روابط آسان کم شده است بسیاری از افراد نه تنها از جهان اسلام که حتی از کشورهای همجوار خود نیز آگاهی کافی ندارند. سید با همه کشورهای اسلامی ‌آشنا است، مسائل دنیای اسلام را می‌شناسد و نسبت به آنها تحلیل دارد.

مشکل کنونی جنبش‌های جهان اسلام؟
صاحبی مشکل کنونی جنبش‌های جهان اسلام را آشنا نبودن رهبران این جنبش‌ها با جهان اسلام دانست و گفت: این مساله باعث شده تا جنبش‌های دوره معاصر منطقه‌ای شود و هر کس بدون آشنایی با دیگران به آنچه داشته دلخوش کرده و این باعث ایجاد نوعی تسلم و تعصب بیجا شده است.

وی اظهار داشت: یکی دیگر از ویژگی‌های سیدجمال آشنایی با دنیای غرب بود و این آشنایی تنها از طریق رسانه‌ها نبود بلکه خودش در غرب حضور پیدا کرده بود. وی در انگلیس، روسیه، آلمان، فرانسه و آمریکا حضور و اقامت داشته و فعالیت فرهنگی، دینی و سیاسی‌اش را در آنجا ادامه داده و با بسیاری از رهبران فکری و سیاسی این کشورها گفتگو و مذاکره داشته است.

سید جمال و روش‌های دیپلماتیک
صاحبی بیان داشت: سیدجمال در گفتگوهای خود به رهبران کشورهای غربی هشدار می‌دهد که شما در محاسباتتان در مورد مسلمانان دچار اشتباه شده‌اید. وی راه پیشرفت مسلمانان را تنها در گزینه نظامی ‌نمی‌دانست برای همین سعی می‌کرد از روش‌های دیپلماتیک بهره بگیرد. از این رو با هوشمندی و دقت به مباحثه با کسانی مثل چرچیل پدر پرداخته است.

این پژوهشگر حوزه علمیه ادامه داد: سیدجمال الدین اسدآبادی معتقد بود دانش، علم و تمدن از صفر آغاز نمی‌شود و تمدنها وامدار هم هستند و از هم استفاده می‌کنند، اگر فرهنگی قوی باشد تمدن میهمان را درون نظام ارزشی خود می‌ریزد و آن را پالایش می‌کند کاری که بزرگان ما می‌کردند.

توصیه سید جمال به طلاب
وی افزود: سید جمال معتقد بود باید علم و دانش و تمدن را گرفت لکن باید آن را تبدیل کرد. نباید ما مصرف کننده صرف باشیم بلکه باید در نظام ارزشی اسلام آن را مورد تحلیل قرار دهیم و نظام جدیدی از آن ایجاد کنیم. وی در هند به طلاب می‌گوید برای پیشرفت باید دو کار کنیم؛ نخست اینکه علوم سنتی را اصلاح و متناسب نیاز روز بازنگری و مطابق شرایط نوین کنیم و دیگر این که علوم جدید را بگیریم، در آن تصرف کنیم و بنای جدید به پا کنیم.

نگاه سید به غرب آگاهانه و واقع بینانه بود
صاحبی ادامه داد: سید جمال نگاهش به غرب آگاهانه و اندیشمندانه بود. امروز نگاه به غرب یا افراطی است یا تفریطی، برخی ندیده عاشق غرب شده‌اند و هویت و ملیت خود را هم فراموش کرده‌اند و برخی هم بدون آگاهی و شناخت ابراز تنفر کرده‌اند و همه داشته‌های غرب را مطرود می‌دانند. نگاه سید در این باره واقع بینانه بود.

وی با اشاره به این که سیدجمال را از آثارش مثل رساله نیچریه می‌توان شناخت گفت: برخی علما از طرح مباحثی مثل ماتریالسم ابا داشتند اما جلوی فکر را نمی‌شود گرفت چرا که فکر مانند سیل جاری می‌شود و کل جامعه را فرا می‌گیرد در چنین یورش بی‌امانی جای تامل نیست ولی سید جمال بسیار عالمانه با این مباحث برخورد می‌کرد.

سید جمال در طول عمرش حتی یک نکته خلاف مکتب اهل‌بیت (ع) نداشته است
پژوهشگر حوزه علمیه بیان داشت: یکی از آسیب‌های دنیای اسلام و کسانی که می‌خواهند مسلمانان و جنبش‌های آنان را هدایت کنند این است که با اندیشه دیگران آشنا نیستند و می‌خواهند نا آگاهانه به جنگ آنها بروند که نتیجه آن این است که بجای بیرون کردن دشمن، نقض غرض می‌شود و راه نفوذ دشمن را بیشتر باز می‌کنند.

وی اظهار داشت: سیدجمال الدین اسد آبادی به وحدت و اتحاد دنیای اسلام اعتقاد داشت و بر همبستگی فرقه‌ها تاکید داشت چرا که خطر تفرقه را می‌دانست و راز این که مذهبش را مخفی کرده بود همین است با این حال وی در طول عمرش حتی یک نکته خلاف مکتب‌اهل بیت(ع) نداشته است.

600 نامه سید به علمای جهان اسلام
صاحبی بیان داشت: سید جمال در این راستا به سلطان حمید عثمانی می‌گفت تو رهبران کشورهای اسلامی ‌را جمع و متحد کن تا من هم علما را جمع و متحد کنم. وی نزدیک به 600 نامه به علمای جهان اسلام نوشت و کوشید تا آنها را با نظریه وحدت آشنا و همراه کند.

وی به ارتباط سید جمال با علمای بلاد اشاره کرد و گفت: این اندیشمند جهان اسلام با میرزای شیرازی، مرحوم نایینی، میرزا ابوالحسن جلوه، مرحوم سید محمد طباطبایی و دیگر علما رفاقت داشته و جمع زیادی از علما هم با او همراه بوده اند لکن این جمع نسبت به آنانی که می‌توانستند در مساله وحدت موثر باشند ناچیز بودند.

صاحبی آشنایی سید جمال الدین با شبهات دینی را از دیگر ویژگی‌های او دانست و ادامه داد: شبهه زاییده ذهن است و گاهی انگیزه‌هایی در طرح آن تاثیر می‌گذارد لکن آنچه مهم است خود شبهه نیست بلکه پاسخ گفتن به آن است، شبهه وقتی خطرناک است که بی پاسخ بماند برای همین بجای محکوم کردن شبهه باید خودمان را محکوم کنیم که چرا به شبهات پاسخ ندادیم.

نظر شهید مطهری درباره « رساله نیچریه»
وی اظهار داشت: سید جمال الدین شبهات را رصد و عالمانه و آگاهانه به آنها پاسخ می‌گفت. شهید مطهری می‌گوید من وقتی رساله نیچریه را خواندم دیدم این رسانه تا آن زمان از نظر اتقان بی سابقه بوده است. همچنین نقدی که سید جمال بر داروینیزم داشته هنوز هم از پاسخ‌های متقن و کامل است. اشکالاتی که سید به این نظریه کرده است دلایل علمی ‌و فلسفی است و از قرآن و روایات که داروین آنها را قبول نداشته استفاده نکرده است برای همین نوع برخورد او با این مساله با دیگران متفاوت است.

در ادامه این نشست علمی‌ حجت الاسلام مردانی، از پژوهشگران حوزه علمیه گفت: درباره اطلاعات غلط و متناقضی که در مورد سیدجمال الدین وجود دارد می‌توان به دو علت اساسی اشاره کرد؛ نخست این که خود سیدجمال در برخی موارد آدرس غلط می‌داده است. وی انسان خود شیفته‌ای نبود که بخواهد خودش را تبلیغ کند بلکه ذوب در راه و هدفش شده بود.

دلیل اختلافات موجود درباره سید جمال
وی ترس و وحشت حاکمان ستمگر از سید جمال را دلیل دیگری برای اختلافات موجود درباره سید دانست و بیان داشت: تا زمان مشروطه آوردن نام سیدجمال ممنوع بود. وی در 5 سال آخر عمرش تحت نظر بود و ارتباطی با بیرون نداشت و در مرگ مشکوکش فقط 5 نفر تشییعش کردند. بنابراین فضای وحشتناکی علیه سید جمال حاکم بود و در این میان مخالفان وی هم ساکت نمی‌نشستند و انواع اطلاعات غلط را مطرح می‌کردند و حتی گفتند سید ارمنی است.

این پژوهشگر حوزه علمیه فرزند حوزوی بودن سید جمال را اختلافی عنوان کرد و اظهار داشت: شخصیتی مثل محمد عبده که برجسته ترین شاگرد سید بود حنفی مذهب بوده است که این با این که سید دانش آموخته حوزه نجف باشد سازگار نیست.

امام خمینی (ره)، کلام سیدجمال و جریان نهضت اسلامی‌
وی ادامه داد: ارنست رنون یکی از اوصاف سیدجمال را آزاد اندیشی می‌داند چیزی که رهبری آن را با عنوان کرسی‌های آزاداندیشی مطرح کردند. این مساله هر چند بسیار خوب است ولی زمینه اجرا ندارد چرا که یکی از بزرگانی که تمام عمرش را در حوزه گذرانده بود در مورد زیارت عاشورا نظری متفاوت داشت لکن جوری با وی برخورد کردند که نزد یکی از مراجع رفت و مانند گالیله توبه کرد، این با آزاد اندیشی نمی‌سازند.

وی در پایان اظهار داشت: سید جمال الدین در اوخر عمرش گفته بود کاش تخم اصلاحات را به جای کاشتن در زمین بی حاصل حکومت‌های فاسد در زمین مستعد مردم می‌کاشتم. من فکر می‌کنم حضرت امام(ره) از این کلام سید جمال در جریان نهضت اسلامی‌ بهره برده است.

منبع: شبکه اجتهاد